صنعت چاپ یک پدیده فرهنگی ، هنری و صنعتی است که از زمان پیدایش خود تاکنون همواره باعت رشد و توسعه جوامع بشری شده است.

مخترع آلمانی، «یوهانس گوتنبرگ» در سال ۱۴۴۰ میلادی، اولین دستگاه چاپ را اختراع کرد که می‌توان آن ‌را آغازی بر صنعت روزنامه‌نگاری نوین دانست. اساس این اختراع، قالب‌بندی حروف متحرکی بود که از آلیاژهای فلزی ساخته می‌شدند. هرچند پیش از گوتنبرگ، در چپن و کُره، انواعی از چاپ متحرک اختراع شده بود، اما این اختراع مرد آلمانی چاپ را صنعتی کرد؛ تحول عظیمی در صنعت چاپ پدید آورد و هزینه های چاپ را تا حد زیادی کاهش داد. گوتنبرگ در سال 1448 ، تقویم آن سال را چاپ کرد و از آن پس ، این سنت هرساله ادامه دارد.

اختراع گوتنبرگ کمیت نوشته های چاپی را به میزان قابل ملاحظه ای در اروپا افزایش داد. پیش از آن  در صومعه ها و دیر های قرون وسطایی در اروپا  10 تا 15 سال طول می کشید تا یک نسخه از کتاب مقدس را به علاقه مندان هدیه نمایند. همین امر در کشورهای آسیایی و مسلمان  نیز ساری و جاری بود. لنسکی و لنسکی می نویسد:«به گفته یکی از تاریخ نگاران تنها کتابهایی که در نخستین 50 سال پس از اختراع ماشین چاپ انتشار یافت چند برابر تمام کتابهایی بود که در مجموع کاتبان اروپا در طول یک هزار سال قبلی پدید آورده بودند.  

انقلابی که این صنعت پدید اورد چاپ رساله هایی در مورد تعلیم اصلاح طلبان پروتستان بود . با چاپ آرا و عقاید آنان و انتشار به میزان وسیع روز به روز بر شمار ایمان آورندگان به آنان افزوده شد و ایمان آورندگان به آنان افزایش یافت. تاریخ شناسان امروز ماشین چاپ را یکی ازعوامل اساسی گسترش این جنبش مذهبی می دانند. اصلاح گران پروتستان تاکید می کردند که مردم باید بتواند خودشان  کتاب مقدس را  بخوانند تا بدون هر گونه واسطه ، به کلام خدا دست یابند. از این رو سواد آموزی در جامعه های پروتستان مفهوم تازه ای به خود گرفت و از حالت تجملی و اشرافی خارج شد و جزو وظیفه هر فرد متدینی گردید. با افزایش باسوادان ، جامعه با شتاب بیشتری به سوی توسعه گام برداشت.

صنعت چاپ که می توان از آن به ابرصنعت چاپ یاد کرد. در ایجاد انقلاب های بزرگ جهانی از جمله انقلاب فرهنگی رنسانس، انقلاب علمی، انقلاب سیاسی- اجتماعی قرن های ۱۸ تا آخر ۲۰ میلادی مانند انقلاب های فرانسه، آمریکا، روسیه، چین، انقلاب علمی برای ایجاد مدارس و دانشگاه ها، انقلاب مخابراتی و الکترونیک و انقلاب دیجیتال و فناوری نقش و جایگاه ویژه ای داشته است.

در همه انقلابهای بشر، صنعت چاپ جایگاه خاص و ویژه ای داشته که اگر نبود؛ انقلاب های بشری که بخشی از توسعه اجتماعی را به وجود آورد، پدید نمی آمد.

پیشینه صنعت چاپ در ایران

تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد یعنی به زمان پادشاهان هخامنشی (هخامنشیان) و مهرهای سلطنتی می‌رسد که برای تأیید احکام و فرمان‌های حکومتی از آن‌ها استفاده می‌کردند. ورود واژهٔ چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و زمان سلطنت گیخاتوخان، پسر اباقاخان مغول (۶۹۰–۶۹۴ق) نسبت می‌دهند و آن مربوط به پول‌های کاغذی ای بوده که به آن چاو یا کا او می‌گفتند. اولین دستگاه چاپ در ایران به‌شمار آورد. این دستگاه بسیار ساده بود و بر اساس پِرِس و حکاکی روی چرم استوار بود.

نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند. در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتین و عربی در ایران چاپ و پخش می شده است. اما در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به‌طور جدی آغاز می شود. زمان فتحعلیشاه قاجار، عباس میرزا به دلیل استقرار حکومتش در تبریز با برخی از صنایع عثمانی آشنا شد؛ علاوه بر آن، او خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به ویژه برای تعلیم و آموزش سپاه شکست خورده در جنگ‌های با روس و دیگر علوم لازم، به ضرورت رفع عقب ماندگی‌های محسوس در آن زمان؛ در این میان چاپخانه‌ای لازم بود که به نشر روزنامه و کتاب‌های آگاهی دهنده به ویژه کتاب‌های علمی اختصاص یابد. این مهم سرانجام با حمایت و پی‌گیری‌های او محقق شد. بدین ترتیب، او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، کتاب منتشر می کرد.  صنعت چاپی که روز به روز رونق پیدا کرد و نقش غيرقابل انكاري در نهضت مشروطه و پيروزي انقلاب اسلامی داشت.

از دوران شکل‌گیری نهضت مشروطه، بارها شاهد حضور صنعت چاپ در فعاليت‌هاي سياسي مانند چاپ بیانیه‌، شب‌نامه، روزنامه و کتاب بوده‌ايم. بايد بپذیریم در دنيايي كه نه از اينترنت خبري بود و نه از ماهواره و تلويزيون، بی‌تردید ظهور صنعت چاپ، انقلابي در اطلاع‌رساني بود و تاثیر آن در انقلاب‌ها و اصلاحات بزرگ سیاسی، مذهبی و‌ اقتصادی سده‌های گذشته، غیرقابل چشم‌پوشی است.

همچنین آغاز فعاليت‌هاي حضرت امام خميني(ره) در سال 1342 و شروع مبارزات جدي، دسترسي به حضرت امام كه آن روزها با نام «حاج‌آقا روح‌الله» خطاب مي‌شد كم شد و ايشان صحبت‌ها و نظرهای  خود را مي‌نوشتند و به نزديكان خود مي‌دادند و آن‌ها با نوشتن چندين رونوشت آن را در سطح جامعه پخش مي‌كردند، با توجه به تعداد زياد طرفداران حضرت امام (ره)، اين كار با مشكل روبه‌رو بود و انقلابيون مجبور شدند اعلاميه را به وسيله چاپخانه‌داران امين منتشر و در سطح جامعه پخش كنند.

روند صنعت چاپ در عصر حاضر

توسعه خدمات چاپ در جهان، علی رغم پیشرفت فناوری و در مواجه با فضای دیجیتال، با محدودیت‌هایی نیز مواجه است. علت اصلی این امر نیز فراگیر شدن اینترنت در تقریباً تمامی سطوح جوامع و انتقال سریع و کم هزینه اطلاعات است. همچنین تأکید فعالان محیط زیست و سیاست‌های جهانی جهت حفظ منابع طبیعی و جنگل‌ها، الزاماتی را پیش روی صنایع سلولزی و تولید کاغذ قرار داده و صنعت چاپ نیز از این الزامات، بدون بهره نبوده است! مطابق آمار و ارقام، روند رشد صنعت چاپ در بازارهای توسعه یافته به دلیل رسیدن به نقطه اوج خود، با کندی مواجه گردیده است در حالی که در بازارهای در حال توسعه و به دلیل وجود ظرفیت‌های بیشتر، با سرعتی کماکان در حال افزایش است. با این حال و در تمامی کشورها، زیرگروه‌هایی از این صنعت و عمدتاً در زمینه‌های خدمات بعد از چاپ مانند بسته‌بندی و پاکت سازی، چاپ برچسب و یا چاپ فضای باز، با تقاضای بیشتری در مقایسه با سایر بخش‌ها رو به رو هستند. جالب است بدانیم در سال ۲۰۱۸ میلادی گردش مالی این صنعت در زمینه خدمات چاپ و خدمات بعد از چاپ در حدود ۱ تریلیون دلار گزارش شده است. همچنین لازم به ذکر است در سال‌های اخیر، رشد چاپ دیجیتال و به ویژه در بخش تبلیغات، چاپ کاتالوگ، بروشور و… نیز توانسته است ارزش مالی بازارهای مرتبط با صنعت چاپ را ارتقاء دهد.